10 rzeczy, które warto wiedzieć o trzustce

Tuesday, 21 Oct, 2025

Trzustka przez wiele lat pozostawała w cieniu innych narządów, takich jak serce czy wątroba. Dopiero współczesne badania zaczynają odsłaniać przed nami złożoność jej funkcji i znaczenie dla zdrowia człowieka. To nie tylko organ odpowiedzialny za produkcję enzymów trawiennych i regulację poziomu cukru we krwi, ale także strażnik równowagi metabolicznej, którego potencjał naukowcy dopiero zaczynają w pełni rozumieć.

1. Trzustka to narząd podwójny
W jednym organie łączą się dwa zupełnie różne światy – układ trawienny i hormonalny. Trzustka z jednej strony produkuje enzymy, które pozwalają nam trawić tłuszcze, białka i węglowodany. Z drugiej – wysyła do krwi hormony, takie jak insulina i glukagon, które decydują o tym, czy poziom cukru pozostaje w normie. Najnowsze badania wykazują, że te dwie sfery nie są od siebie tak niezależne, jak sądzono. W pracy opublikowanej w „Nature Metabolism” w 2024 roku opisano mechanizmy sygnalizacji pomiędzy komórkami wysp Langerhansa a przewodami trzustkowymi, które „tworzą dynamiczną sieć regulacji metabolicznej” (Zhou et al., Nature Me- tab., 2024). Jak komentuje prof. Patrick Collombat z Université Côte d’Azur: „Coraz częściej dostrzegamy, że granica między funk- cjami zewnątrz- i wewnątrzwydzielniczymi jest umowna. To raczej dialog niż podział”.

2. Wyspy Langerhansa to tylko wierzchołek góry lodowej
Wyspy trzustkowe, czyli skupiska komórek hormonalnych, były dotąd traktowane ja-ko główny punkt zainteresowania diabetologów. Ostatnie osiągnięcia pokazują jednak, że także tkanka otaczająca wyspy ma znaczenie. Badania zespołu z Harvard Medical School z 2025 roku wskazują, że fibroblasty i komórki zrębu wspierają długowieczność komórek beta, modyfikując ich środowisko metaboliczne (Cell Stem Cell, 2025). Dr Miriam Cnop z Université libre de Bruxelles (ULB) podkreśla: „To mikrośrodowisko decyduje, czy komórka beta przetrwa dekady, czy ulegnie szybkiemu wyczerpaniu”.

3. Nowe komórki, nowe nadzieje
W sierpniu 2025 roku naukowcy z Northwestern University donieśli, że w trzustce dorosłych ludzi istnieją rezerwy komórek zdolnych do przekształcania się w insulinotwórcze. Odkrycie opublikowane w „Nature Communications” wskazuje, że komórki prze- wodowe trzustki mogą w odpowiednich warunkach nabierać cech komórek beta. To może zrewolucjonizować leczenie cukrzycy typu 1, w której układ odpornościowy niszczy istniejące komórki insulinotwórcze. Główny autor badania, prof. Jose Oberholzer, powiedział: „Jeżeli uda się pobudzić te uśpione rezerwy, moglibyśmy przywrócić naturalną produkcję insuliny bez przeszczepów czy terapii genowych”.

4. Trzustka ma własny zegar biologiczny
Nie tylko mózg i wątroba posiadają rytm dobowy – trzustka również funkcjonuje według określonego schematu. Badania z University of Cambridge wykazały, że aktywność genów związanych z sekrecją insuliny zmienia się w ciągu dnia, a wieczorem komórki be- ta stają się mniej wrażliwe na glukozę (Diabetes, 2024). Jak wyjaśnia dr Patrick Schrauwen z Universiteit Maastricht: „To dlatego jedzenie późną nocą sprzyja insulinooporności. Trzustka ma swój zegar i nie da się go oszukać”.

5. Układ odpornościowy nie zawsze jest wrogiem trzustki
Choć w cukrzycy typu 1 komórki odpornościowe niszczą trzustkę, badania wskazują, że w normalnych warunkach istnieje subtelna równowaga między ochroną a destrukcją. W 2025 roku w „Science Immunology” opisano rolę makrofagów rezydujących w trzustce, które wspierają regenerację uszkodzonych wysp. Prof. Matthias von Herrath z La Jolla Institute for Immunology komentuje: „Układ odpornościowy nie jest wyłącznie niszczycielem. To raczej strażnik, który w odpowiednich warunkach sprzyja odnowie”.

6. Trzustka a choroby nowotworowe
Nowotwory trzustki wciąż pozostają jednym z największych wyzwań medycyny. Jednak nowe metody diagnostyczne pozwalają coraz wcześniej wykrywać zmiany. W 2025 roku w „The Lancet Oncology” opisano wykorzystanie sztucznej inteligencji do analizy markerów RNA w próbkach krwi, co umożliwia wykrycie raka trzustki na etapie bezobjawowym. Dr Florencia McAllister z Mayo Clinic zwraca uwagę: „Największym przełomem jest możliwość diagnozy, zanim guz urośnie do groźnych rozmiarów. To szansa na realne zwiększenie przeżywalności”.

7. Trzustka i mikrobiom
Okazuje się, że nie tylko jelita, ale i trzustka podlega wpływom mikrobiomu. Badania z 2024 roku sugerują, że bakterie jelitowe mogą oddziaływać na ryzyko zapalenia trzustki. W pracy opublikowanej w „Gut” opisano mechanizmy, dzięki którym metabolity mikrobioty modulują stan zapalny w przewodach trzustkowych. Prof. Max Nieuwdorp z Amsterdam UMC mówi: „To nowa era – zaczynamy rozumieć, że mikrobiom to partner trzustki w utrzymaniu zdrowia metabolicznego”.

8. Regeneracja trzustki jest możliwa
Przez długi czas uważano, że trzustka nie ma zdolności regeneracyjnych. Jednak eksperymenty na modelach zwierzęcych, opublikowane w „Nature Medicine” w 2025 roku, pokazały, że po usunięciu części narządu możliwe jest odtworzenie niektórych funkcji dzięki aktywacji progenitorów komórkowych. Dr Pedro Herrera z Université de Genève  zauważa: „Trzustka nie jest tak bezbronna, jak sądziliśmy. Jej potencjał regeneracyjny może być większy, niż dotychczas przypuszczano”.

9. Trzustka a starzenie
Badania wskazują, że z wiekiem spada nie tylko wydolność hormonalna trzustki, ale także jej zdolność trawienna. W 2025 roku w „Journal of Clinical Investigation” wykazano, że komórki beta u osób powyżej 70. roku życia wykazują oznaki stresu oksydacyjnego, co wpływa na ich zdolność do wydzielania insuliny. Prof. Domenico Accili z Columbia University komentuje: „Starzenie trzustki to cichy proces, który może zwiększać ryzyko cukrzycy u osób starszych nawet przy zachowaniu zdrowego stylu życia”.

10. Przyszłość terapii trzustki
Nowe technologie dają nadzieję na przełom. Terapie komórkowe, druk 3D tkanek i leki celowane mogą w przyszłości zastąpić klasyczne leczenie insuliną czy operacje. W 2025 roku w „Nature Biotechnology” opisano udane próby stworzenia z komórek progenitorowych trzustki biotuszu, który pozwala na wydruk fragmentów wysp Langerhansa. Jak podkreśla dr Ali Khademhosseini z Terasaki Institute: „To pierwszy krok do tworzenia spersonalizowanych przeszczepów trzustki, dopasowanych do pacjenta niczym szyty na miarę organ”.

Luiza Łuniewska/PAP